Τρίτη 9 Φεβρουαρίου 2010

Ο "Λαβύρινθος" των εξετάσεων

Μήπως οι εξετάσεις, επίσημες ή ανεπίσημες, απολυτήριες, κατατακτήριες και εισαγωγικές υπηρετούν αποκλειστικά το Μινώταυρο μέσα στο Λαβύρινθο; Το μόνο σίγουρο πάντως είναι πως όταν ένας θεσμός μετατρέπει το μόχθο των ανθρώπων σε ματαιοπονία, τότε αποτελεί πηγή οδύνης για τους φορείς του μέσα σε ένα πλαίσιο παραλογισμού. Όταν δηλαδή ο θεσμός αυτός απομακρύνεται από το παιδαγωγικό, ανθρώπινο χαρακτήρα του και μετατρέπεται σε ένα παμφάγο άγριο θηρίο, τότε χάνει τη χρησιμότητα του. Όλοι περνώντας από το ρόλο του μαθητή βιώσαμε τα αποτελέσματα του θεσμού, δηλαδή την απώλεια πολύτιμου χρόνου, τον πλήρη αποπροσανατολισμό από τον κύριο σκοπό της εκπαίδευσης, την αναπόφευκτη εξώθηση προς την παραπαιδεία.
Άραγε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα από την κατώτερη ως την ανώτερη βαθμίδα του υπηρετεί τους σκοπούς της παιδείας; Σήμερα το χάος στην παιδεία είναι ψηλαφητό από την πρώτη ως την έσχατη βαθμίδα. Το αναγνωρίζει ο κάθε εκπαιδευτικός, ο κάθε γονιός, ο κάθε μαθητής και σπουδαστής. Ας σημειωθεί πως η ελληνική λέξη παιδεία περιλαμβάνει την εκπαίδευση, τον πολιτισμό και την αγωγή που καθιστούν τον άνθρωπο σκεπτόμενο, δημιουργικό, κριτικό, μια αυτόνομη προσωπικότητα. Το μόνο σίγουρο είναι πως η εισαγωγή σε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό σύστημα δεν συνεπάγεται καλλιέργεια και μόρφωση. Η πνευματική καλλιέργεια δεν είναι μόνο η διανοητική ανάπτυξη με τις στείρες γνώσεις, αλλά είναι η γνώση που μετουσιώνεται σε αξία και οδηγεί στη ψυχική καλλιέργεια, άρα στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας. Στην έλλειψη της πνευματικής καλλιέργειας οφείλεται και η αδυναμία του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής. Αυτό συμβαίνει διότι δεν είναι σε θέση να συγκρίνει, να αξιολογήσει τον εαυτό του και τους άλλους, να διακρίνει το καλό από το κακό, το ωφέλιμο από το επιβλαβές. Αντίθετα άγεται και φέρεται από ταμπού, προκαταλήψεις και δογματισμούς. Έτσι λοιπόν ο γραμματισμένος άνθρωπος δεν είναι οπωσδήποτε και μορφωμένος, όπως και ένας πτυχιούχος ανώτατης σχολής δεν είναι απαραίτητα και μορφωμένος. Η πολλαπλή εξειδίκευση που προωθεί το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα οδηγεί στη μονομέρεια της σκέψης, την μονοδιάστατη οπτική των πραγμάτων, τον περιορισμό της φαντασίας και της πηγαίας έμπνευσης με αποτέλεσμα να στενεύουν οι πνευματικοί ορίζοντες του ατόμου και να οδηγείται στην αλλοτρίωση. Δυστυχώς σήμερα δάσκαλος και παιδί, που στη θέση του δασκάλου είναι και ο καθηγητής πανεπιστημίου και ο γονιός, λειτουργούν υποκριτικά, γεγονός που εμποδίζει την ειλικρινή δράση και μάθηση.
Στο σημείο αυτό χρήσιμο θα ήταν να γίνει μια σύγκριση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος με το αντίστοιχο ευρωπαϊκό. Παγκόσμιοι πρωταθλητές αναδεικνύονται οι σκανδιναβικές χώρες με το εκπαιδευτικό σύστημα της Φιλανδίας να θεωρείται πρώτο στον κόσμο. Το μυστικό δε επιτυχίας της Φινλανδίας είναι η ικανότητα των δασκάλων και ο τεράστιος σεβασμός που τους δείχνουν οι μαθητές και η κοινωνία. Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Γ. Μπαμπινιώτη υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ του φιλανδικού και του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Συγκεκριμένα η διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στη Φιλανδία (Δημοτικό και Γυμνάσιο) είναι εννέα χρόνια ενώ στην Ελλάδα είναι έξι (στα χαρτιά). Οι δαπάνες στη σκανδιναβική χώρα για την εκπαίδευση είναι 5,2% του ΑΕΠ έναντι 3,2% στην Ελλάδα. Επίσης τα σχολεία λειτουργούν στη Φινλανδία με την ευθύνη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης υπό την εποπτεία του υπουργείου Παιδείας ενώ στην Ελλάδα, υπάρχει πλήρης συγκεντρωτισμός. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στη χώρα μας έχει κυρίως την ευθύνη της συντήρησης των κτιρίων, της εξεύρεσης χώρων, δηλαδή την αγγαρεία που και αυτή, στην καλύτερη περίπτωση, τη φέρει εις πέρας με το “κέφι” νεοσσού φαντάρου.
Ακόμη στη Φιλανδία ελέγχεται συστημικά η απόδοση των μαθητών και εξασφαλίζονται πραγματικά ίσες ευκαιρίες με άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών των μαθητών. Στη Ελλάδα από την άλλη η παρακολούθηση είναι ελλιπής και η ενισχυτική διδασκαλία μέχρι στιγμής αναποτελεσματική. Στη Φιλανδία υπάρχει συνεχής επιμόρφωση και δυνατότητες μετεκπαίδευσης ενώ στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στην επιμόρφωση και περιορισμένες δυνατότητες μεταπτυχιακών σπουδών. Σοβαρή είναι και η έλλειψη των σχολικών βιβλιοθηκών, αντίθετα στη Φιλανδία είναι εντεταγμένη η χρήση των σχολικών βιβλιοθηκών (κάθε σχολείο έχει πρόσβαση σε παρακείμενη, καλά εξοπλισμένη σχολική βιβλιοθήκη, σε συνδυασμό με δυνατότητες αξιοποίησης της σύγχρονης εκπαιδευτικής τεχνολογίας). Τέλος οι εισαγωγικές εξετάσεις στα ΑΕΙ είναι εκτός σχολείου σε συνεργασία με υα πανεπιστήμια στη Φιλανδία, ενώ στην Ελλάδα είναι εντός του σχολείου και ερήμην των πανεπιστημίων.
Γενικότερα οι αρχές που διαπερνούν τη φινλανδική εκπαιδευτική αντίληψη διαφέρουν ριζικά. Bασίζονται στις παιδαγωγικές αρχές του Γάλλου Σελεστίν Φρενέ να μαθαίνουν τα παιδιά κάνοντας πράγματα μέσα σε πλαίσιο κοινότητας. Στην πράξη αυτό μεταφράζεται στο ότι από την πρώτη κιόλας τάξη του Δημοτικού οι μικροί μαθητές συμμετέχουν σε πληθώρα δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής. Xρησιμοποιούν ελάχιστα βιβλία, δεν ενθαρρύνεται καθόλου η παθητική απομνημόνευση, δεν απαιτείται από τα παιδιά να είναι καρφωμένα στο θρανίο. Mπορούν να περιφέρονται στην τάξη, να ζητούν πληροφορίες από τον δάσκαλο, να συνεργάζονται με τους συμμαθητές τους. Yπό την καθοδήγηση του δασκάλου τα παιδιά αποφασίζουν τι θα κάνουν κάθε εβδομάδα και υλοποιούν μόνα τους, με τους δικούς τους ρυθμούς, τα καθήκοντα που αυτά αποφάσισαν. Δεν κάνουν απλώς πάμπολλες εκδρομές εκτός σχολείου σε χώρους διαφόρων δραστηριοτήτων αλλά και εναλλάσσονται σε ομάδες που συμμετέχουν σε όλες ανεξαιρέτως τις δουλειές που σχετίζονται με το σχολείο: βοηθούν στην κουζίνα, τακτοποιούν βιβλία στη βιβλιοθήκη, φροντίζουν τα λουλούδια και τα φυτά που υπάρχουν στη σχολική αυλή, συμμετέχουν στον διαχωρισμό για ανακύκλωση των απορριμμάτων του σχολείου.
Tα φινλανδικά σχολεία είναι επίσης ανοιχτά στην τοπική κοινωνία. Oι γονείς είναι ευπρόσδεκτοι στις σχολικές δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν με τις γνώσεις ή την τέχνη τους - ένας πατέρας δημοσιογράφος π.χ. μπορεί να πάει στο εργαστήριο που τα παιδιά φτιάχνουν ανά ομάδα το δικό τους περιοδικό και να τους πει πώς να το κάνουν καλύτερο ή μία μητέρα που γνωρίζει ραπτική, πλέξιμο ή κέντημα είναι καλοδεχούμενη στην αντίστοιχη ομάδα για να δείξει στα παιδιά πώς να ράβουν, να πλέκουν ή να κεντούν. Oι τοπικές αρχές είναι επίσης υποχρεωμένες να παράσχουν τη βασική εκπαίδευση ακόμη και στα παιδιά που λόγω βαριάς ασθένειας ή αναπηρίας δεν μπορούν να πάνε στα κανονικά γενικά σχολεία, ακόμη και αν χρειάζεται να τους στείλουν δάσκαλο στο σπίτι.
H τριτοβάθμια εκπαίδευση χωρίζεται σε Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία. Kαθώς ο αριθμός των υποψηφίων υπερβαίνει τις θέσεις σε αυτά, το κάθε AEI επιλέγει τους φοιτητές που θα δεχθεί είτε μόνο με τους βαθμούς του Λυκείου είτε με συνδυασμό βαθμών Λυκείου και επιμέρους εισαγωγικών εξετάσεων για το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο ή Πολυτεχνείο. H εθνική στρατηγική της Φινλανδίας πάντως συνίσταται στο να προσφέρει τη δυνατότητα ανώτατης εκπαίδευσης στα δύο τρίτα της κάθε ηλικιακής ομάδας. Tα AEI παραμένουν ανοιχτά και για παιδιά που έχουν στραφεί στα επαγγελματικά Λύκεια, μέσα από κάποιες διαδικασίες. Tο τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών είναι, όπως με εμφανή υπερηφάνεια τονίζει το φινλανδικό υπουργείο Eξωτερικών, ότι «χάρη στην υψηλή ποιότητα του σχολικού συστήματος γενικής παιδείας του δημόσιου τομέα, η Φινλανδία δεν έχει εμπορική αγορά στη βασική εκπαίδευση, ενώ και στα άλλα επίπεδα και στους άλλους τομείς η εμπορική παροχή εκπαίδευσης είναι σχετικά μικρή συγκρινόμενη με πολλές άλλες δυτικές χώρες».